POČETAK KRAJA
NEMCI SU SVE NEZADOVOLjNIJI UČINKOM PEĆANČEVIH ČETNIKA
Nemci, sve nezadovoljniji učinkom Pećančevih odreda, ali i njihovim ponašanjem (u mećusobnom opštenju nazivali su ih "legalni elementi haosa"), preduzimaju niz mera da stanje u odredima srede. Neke odrede razoružavaju, hapse pojedine vojvode (najčešće zbog crne berze, ucena i drugih špekulacija), skrećući pažnju Nediću da takvo stanje neće tolerisati.
Već februara 1942. doneta je odluka da se osnuju Okružne četničko-dobrovoljačke komande, koje su stavljene a time i četnički odredi, pod direktnu upravu Nedićeve vlade, a sama centralna četničko-dobrovoljačka komanda pod jurisdikcijom Komande žandarmerije, odnosno ministra unutrašnjih poslova.
Komanda četničko-dobrovoljačkih odreda, već 27. marta 1942. godine (aktom pov. 151, obaveštava vojvodu Kostu Pećanca da se bez odobrenja nemačkih vlasti ne sme vršiti premeštanje četničkih odreda. Naredba glasi:
"Prema naređenju predsednika srpske vlade, a na traženje nemačkih vlasti četnički odred ne sme se premeštati bez znanja ove komande. Ako nastupi potreba za premeštanje neke četničke jedinice, na nekoliko dana ranije izvestiti ovaj štab, kako bi se za to pre-meštanje dobilo odobrenje nemačkih vlasti."
Komanda žandarmerije i Srpske državne straže počinju da preuzimaju komandu nad Pećančevim odredima, smanjuju se krediti i novčane isplate četničkim odredima, pa Kosta Pećanac piše protestno pismo ministru policije Milanu Aćimoviću, pismo sa brojnim za-htevima (14). Pre svega traži da se komandantu državne straže za-brani da rasformira četničke odrede i pretvori ih u dobrovoljačke, da se zabrani mešanje policijskim vlastima u rad odreda i da se reorganizacija odreda ne vrši bez njegovog odobrenja. Ipak, najveći deo zahteva odnosi se na isplatu novčanih sredstava na ime neisplaćenih plata četničkim odredima, da se Kosti Pećancu isplati ispostavljeni račun na 1.129.000 dinara, da mu se na ime reprezentacije isplati 500.000 dinara i još dva miliona dinara za dnevnice četnicima koji su bili u poterama na terenu. Jedan od zahteva bio je da se "predviđena nagrada za ubijene komuniste isplaćuje direktno štabu Koste Pećanca, umesto pojedincima).
Zbog nastalih nesporazuma između komandi Žandarmerije i Srpske državne straže s jedne strane, i četničkih odreda, sa druge strane, juna 1942. godine održan je u Beogradu sastanak izmeću predsednika vlade Milana Nedića i njegovih saradnika, sa Kostom Pećancem i njegove "delegacije". U Protokolu koji je tim povodom izdat regulisana su brojna nerešena pitanja, a pre svega dislokacija četničkih odreda, koja će "biti izvršena po prethodnoj saglasnosti Vojnog zapovednika". Odrećeno je da "četnički odredi ne mogu brojati više od 100 ljudi u jednom odredu, a odredi će se, umesto dotadašnjim nazivima, obeležavati brojevima od 40 pa nadalje do 100,82 jer je često dolazilo do preinačavanja naziva odreda, reorganizacija i sl.
"Takođe, jedna od klauzula Protokola predvićala je da se uvažavaju platna dokumenta, koja je Kosta Pećanac postavio ministru policije, te će ih "srpska vlada likvidirati". U poslednjoj tački protokola stoji: da su o sadržini Protokola obaveštene nemačke vlasti.
Na ovom sastanku dogovoreno je da se ubrza sa osnivanjem četničkih Okružnih komandi, "koje će biti podrećene komandantu Srpske državne straže, a da se samostalni četnički odredi "rasformiraju najkasnije do 30. juna 1942. godine". Radi zadovoljenja sujete vojvode Koste Pećanca određeno je da će "četnički odredi u operativnom pogledu potpadati pod komandantom svih četničkih odreda", ali ovaj dogovor i sve ono što se potom dešavalo, značilo je da je počeo kraj četničkih odreda i uticaja Koste Pećanca.
U cilju sprovođenja naloga dobijenih na sastanku sa Nedićem, Pećanac izdaje naredbu, u kojoj se kaže:
NAREDBA br. 735 od 27. avgusta 1942.
Komandanta Gorskog štaba svih četničkih odreda
"U cilju lakše i čvršće veze između Glavnog štaba svih četničkih odreda i Predsedništva ministarskog saveta i okupatorskoj vlasti u Beogradu,
Naređujem:
1. Da se Glavni štab svih četničkih odreda iz Niša preseli u Beograd.
Ovo preseljenje izvršiće se do 15. septembra 1942. godine, pošto za to nađu podesne prostorije u Beogradu.
2. Četnički štab za vezu između Predsedništva ministarskog saveta i potpisanoga, kao i delegat istog štaba vojvoda g. Milan Veličković, sa osobljem pomenutog štaba, preseliće se iz Beograda u Niš i održavati vezu između okupatorskih vlasti u Nišu i potpisanoga. Ovo preseljenje će se izvršiti do 15. septembra 1942. godine pošto se izvrši preseljenje navedeno pod t. 1, tako da jedno i drugo preseljenje bude jednovremeno izvršeno."
Komandant svih četničkih odreda vojvoda Kosta Pećanac83
Pod istim datumom, vojvoda Kosta Pećanac doneo je rešenje o raspoređivanju novog osoblja štabova, u kome se kaže:
RASPOREĐUJEM:
1. Za vršioca dužnosti načelnika Glavnog štaba svih če-tničkih odreda aktivnog kapetana I klase Bukvić Milutina, do sada komandanta Okružne četničke komande u Nišu.
2. Za komandanta Okružne četničke komande u Šapcu aktivnog potpukovnika vojvodu timočkog, Trifuna Mikića, do sada načelnika Glavnog štaba svih četničkih odreda.
3. Za komandanta Okružne četničke komande u Leskovcu aktivnog potpukovnika Medenicu Milana, pored redovnih dužnosti.
4. Za zastupnika komandanta Okružne četničke komande u Nišu aktivnog kapetana I klase Atanasijević Milana, po-red redovnih dužnosti.
5. Za komandanta Temničkog četničkog odreda vojvodu la-zarevskog, Vučka Pantića, do sada komandanta četničkog odreda u Ćićevcu.
6. Dosadašnjeg komandanta Okružne četničke komande u Šapcu Damjana Tešmanovića i komandanta Temničkog četnikog odreda vojvodu Dragomira Maksimovića stavljam na raspoloženje, do okončavanja izviđaja protiv njih.
Komandant svih četničkih odreda vojvoda Kosta Pećanac84
Ovom reorganizacijom nazirao se kraj Pećančevih četničkih odreda, jer su, pošto su odslužili svoje, odbačeni kao isceđeni limun. Vojvoda Kosta Pećanac odlazi na lečenje u Vrnjačku Banju, gde mu telegramom stiže pozdrav od Milana Nedića "sa željama za brzo ozdravljenje" i prilogom od 100.000 dinara. Telegram dobija i od nemačkih predstavnika iz Beograda sa željama za brzo ozdravljenje, ali bez novčanih priloga.
Naredbom predsednika Ministarskog saveta Pov. br. 68 od 1. oktobra 1942. godine četnički odredi Koste Pećanca su rasformirani. Milan Nedić, koji je potpisao naredbu na zahtev glavnokomandujućeg generala i vojnog zapovednika Srbije, zadovoljava sujetu Koste Pećanca, dodavši "i po prethodnoj saglasnosti sa komandantom - vojvodom Kostom Pećancem". Naredbom se nalaže "da se iz četničkog sastava izdvoji 4.000 probranih koji ispunjavaju sledeće uslove: da su srpske narodnosti, da imaju od 18 do 40 godina starosti, da su politički ispravni i da su se odlikovali u borbi protiv ko-munističkih bandi".85
Kosta Pećanac se krajem 1942. godine povlači u svoj štab u Lukovskoj Banji na padinama Kopaonika. Odavde nastoji da povrati po-verenje kod Nemaca i Nedićeve administracije, ali uzalud, jer je okupatoru jasno da njegovi četnici ne predstavljaju snagu koja bi se ubuduće mogla boriti protiv NOP. Zamena za njegove odrede već je nađena u odredima Srpske državne straže i Ljotićevom dobrovo-ljačkom korpusu. Isluženi "izlapeli starac" - kako ga u međusobnom opštenju nazivaju njegovi "ljuti neprijatelji g.g. Steva i Ceka" (Stevan Radovanović, komandant SDS i Cvetan Đorđević, zamenik ministra unutrašnjih poslova), više nikome nije potreban. U pismu koje iz Lukovske Banje šalje Nediću Pećanac, pored ostalog kaže:
"Petog aprila 1941. godine dobio sam rešenje na osnovu koga sam imao veća prava nego li 1916,1917 i 1918. godine, koje je vama poznato, gospodine đenerale… Dragi moj ratni druže, ne mogu da imam dvojaku ulogu kao Steva i Ceka a u kom smislu to kažem vi ćete me razumeti. Dao sam reč okupatoru, i to vojničku reč, iako me vi u Beogradu ne smatrate voj-nikom, premda sam 40 godina proveo u borbi i ratovanju za srpski narod kao i vi gospodine Aćimoviću. Moram ostati dosledan datoj reči pa ma kakve intrige bile… Ja i moji iskreni četnici gonićemo partizane i suzbijati propagandu fatalnog Draže i lažne propagande Londona, koji nas i naš narod na zlo navodi… Znam da će pokušati da me g. Radovanović i g. Đorđević okaljaju i ocrne pred okupatorom… Doći će sud pravde pa će se videti ko je krivac i za šta. Nas su sudbonosni dani doveli na jednoj istoj liniji pa vas molim da me razumete…"86
Iz knjige: ČETNICI KOSTE PEĆANCA U DRUGOM SVETSKOM RATU - Milorada Kozića
